Συντακτικό
Σε αυτή την ενότητα, η Βάγια η Κουκουβάγια έχει ετοιμάσει γρήγορες ασκήσεις σχετικές με τα βασικά συντακτικά φαινόμενα!
Η πρόταση
Πρόταση ονομάζουμε ένα σύνολο λέξεων που εκφράζει ένα νόημα.
π.χ. Το νερό είναι κρύο.
Ο μαθητής διαβάζει το μάθημα.
Οι βασικοί όροι της πρότασης είναι: το ρήμα, το αντικείμενο, το υποκείμενο και το κατηγορούμενο.
Κάθε προταση χαρακτηρίζεται ως προς:
Ρήμα
Είναι η λέξη που δείχνει ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα κάνει κάτι ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
π.χ. Η μαμά πλέκει ένα πουλόβερ.
Το μωρό κοιμάται πολλές ώρες.
Ο πατέρας ξυρίζεται κάθε μέρα.
Υποκείμενο
Είναι η λέξη που δείχνει ποιος κάνει κάτι ή ποιος παθαίνει κάτι ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Για να βρούμε το υποκείμενο ρωτάμε: ΠΟΙΟΣ;
π.χ. Τα παιδιά φωνάζουν. (ποιος φωνάζει;)
Η αίθουσα ήταν γεμάτη. (ποια ήταν γεμάτη;)
Αντικείμενο
Είναι η λέξη που δείχνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει, δηλαδή πηγαίνει, η ενέργεια του ρήματος.
Για να βρούμε το υποκείμενο ρωτάμε: ΤΙ;
π.χ. Ο ηλεκτρολόγος επισκευάζει την κουζίνα. (τι επισκευάζει;)
Ο πίνακας ομορφαίνει το δωμάτιο. (τι ομορφαίνει;)
Kaτηγορούμενο
Ορισμένα ρήματα συνδέουν το υποκείμενο της πρότασης με κάποιο επίθετο ή ουσιαστικό που δίνει πληροφορίες για το υποκείμενο.
Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.
Συνδετικά ρήματα: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, λέγομαι, καλούμαι, βρίσκομαι, ονομάζομαι, θεωρούμαι, αποδεικνύομαι, παρουσιάζομαι, ανακηρύσσομαι, εκλέγομαι, διορίζομαι, εργάζομαι (ως) κ.ά.
π.χ. Η Ελένη είναι δικαστικός.
Ο Γιάννης εκλέχθηκε πρόεδρος.
Η απόφαση θεωρείται δίκαιη.
Τα 4 είδη της πρότασης αναφορικά με τα ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ της
Απλή πρόταση: όταν έχει ολοκληρωμένο νόημα και δίνει απάντηση στις ερωτήσεις ποιος και τι, περιλαμβάνει δηλαδή Υποκείμενο – Ρήμα – Αντικείμενο ή Υποκείμενο – Συνδετικό Ρήμα – Κατηγορούμενο.
π.χ. Η Μαρία φαίνεται άρρωστη.
Το μωρό κοιμάται.
Επαυξημένη πρόταση: όταν εκτός από τους κύριους όρους της πρότασης (Υποκείμενο, Ρήμα, Αντικείμενο, Κατηγορούμενο), έχει και δευτερεύοντες όρους ή προσδιορισμούς.
π.χ. Τα χαμογελαστά παιδιά έτρεχαν ξέγνιαστα στο πάρκο χθες το βράδυ.
Ελλειπτική πρόταση: όταν από την πρόταση είναι δυνατόν να παραλειφθούν όροι που εννοούνται εύκολα.
π.χ. Κοιμήθηκα νωρίς. (εννοείται εγώ)
Τι γράφεις;
Καλημέρα.
Σύνθετη πρόταση: είναι η πρόταση που έχει περισσότερα από ένα Υποκείμενα, Αντικείμενα ή Κατηγορούμενα.
π.χ. Ο Γιώργος, η Άννα και η Μαίρη είναι συμμαθητές. (3 υποκείμενα)
Η γιαγιά πλέκει πουλόβερ και κασκόλ. (2 αντικείμενα)
Η Μαρία φαίνεται κουρασμένη και ανήσυχη σήμερα. (2 κατηγορούμενα)
Eπιλέγω τη σωστή απάντηση!
Τα 4 είδη της πρότασης αναφορικά με τη ΣΗΜΑΣΙΑ της
Αποφαντική ή κρίσεως:όταν μας πληροφορεί για κάτι.
π.χ. Τα παιδιά παίζουν στον κήπο.
Κάθε μέρα πηγαίνω στο σχολείο.
Προστακτική ή επιθυμίας: όταν εκφράζει προτροπή, παράκληση, προσταγή, παραχώρηση.
π.χ. Στάσου ένα λεπτό.
Προσπάθησε λίγο ακόμη.
Φύγε γρήγορα.
Επιφωνηματική: όταν εκφράζει ένα έντονο συναίσθημα (έκπληξη, θαυμασμό).
π.χ. Πόσο μου αρέσουν τα δώρα!
Τι ωραία που περάσαμε!
Ερωτηματική: όταν ζητάμε μια πληροφορία.
π.χ. Πότε είναι η συνέλευση;
Τι καιρό θα κάνει αύριο;
Τα 2 είδη της πρότασης αναφορικά με την ΠΟΙΟΤΗΤΑ της
Καταφατική: όταν δεν έχει άρνηση.
π.χ. Το καλοκαίρι ταξιδεύω πολύ.
Αρνητική ή αποφαντική: όταν δηλώνει άρνηση με το δε(ν) ή το μη(ν)
π.χ. Μη μιλάς δυνατά!
Δε θα έρθω αύριο.
Τα 2 είδη της πρότασης αναφορικά με τη ΣΧΕΣΗ της με τις άλλες προτάσεις
Κύρια ή ανεξάρτητη: όταν έχει ολοκληρωμένο νόημα και δεν εξαρτάται από άλλη πρόταση.
π.χ. Πηγαίνω στον φούρνο.
Επιστρέφω αμέσως.
Δευτερεύουσα ή εξαρτημένη: όταν δεν έχει ολοκληρωμένο νόημα αλλά χρησιμεύει για να προσδιορίσει ή να συμπληρώσει κάποια άλλη πρόταση ή ένα όρο της πρότασης.
π.χ. Όταν κρυώνω, φοράω ζεστά ρούχα.
Έφυγε νωρίς, γιατί δεν ένιωθε καλά.
Δευτερεύουσες Προτάσεις
Δευτερεύουσες ή εξαρτημένες προτάσεις λέγονται οι προτάσεις που δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο, αλλά έχουν ανάγκη από μια κύρια πρόταση για να ολοκληρωθεί το νόημά τους.
Λειτουργούν σαν υποκείμενα, αντικείμενα ή επεξηγήσεις στο ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνται.
Λειτουργούν σαν επιρρηματικοί προσδιορισμοί, όπως και τα επιρρήματα, ανάλογα με το τι είδους επιρρηματικές προτάσεις είναι.
Λειτουργούν σαν υποκείμενα, αντικείμενα ή επεξηγήσεις στο ρήμα της πρότασης από την οποία εξαρτώνται.
Ειδικές προτάσεις
Βουλητικές προτάσεις
Ενδοιαστικές προτάσεις
Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις
Αναφορικές προτάσεις
Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις
Λειτουργούν σαν επιρρηματικοί προσδιορισμοί, όπως και τα επιρρήματα, ανάλογα με το τι είδους επιρρηματικές προτάσεις είναι.